Phán xét và định kiến - Gánh nặng vô hình giữa người với người

Có bao giờ bạn nghe ai đó kể về một người và ngay lập tức hình thành một suy nghĩ trong đầu? Hoặc có khi, chỉ vì ánh nhìn đầu tiên, bạn đã vội vàng xếp ai đó vào một khuôn mẫu: "Người như vậy chắc là...", "Chắc họ không biết điều...", "Chắc hẳn họ là người không đáng tin."
Phán xét và định kiến, chúng không ồn ào nhưng lại hiện diện rất thường xuyên trong cuộc sống hằng ngày.
Khi chúng ta phán xét...
Chúng ta phán xét từ cách một người ăn mặc, đi đứng, cười nói… đến cả những điều họ chưa kịp giãi bày. Một người phụ nữ 30 tuổi chưa lập gia đình, có thể bị xem là “ế”; một người đàn ông chọn làm nội trợ thay vì kiếm tiền bên ngoài, có thể bị coi là “yếu đuối”; một đứa trẻ nghịch ngợm đôi khi bị gắn mác “không ngoan” chỉ vì không giống kỳ vọng của người lớn.
Phán xét, về bản chất, là một phản ứng tự nhiên của não bộ. Nó giúp ta nhanh chóng đưa ra nhận định để xử lý tình huống. Nhưng khi phản ứng này đi kèm với định kiến, những suy nghĩ cũ kỹ, khuôn mẫu và phiến diện, nó trở thành một rào cản giữa người với người.

Định kiến – tấm kính mờ làm lệch hình người khác
Định kiến thường không phải là điều ta cố ý mang theo. Nó có thể đến từ cách ta được nuôi dạy, từ những câu chuyện được kể đi kể lại, từ kinh nghiệm cá nhân hay niềm tin đã hình thành từ lâu. Nhưng một khi ta đeo nó lên như một cặp kính, mọi người xung quanh sẽ hiện ra với hình ảnh đã bị méo mó.
Nguy hiểm ở chỗ: định kiến không chỉ làm tổn thương người bị đánh giá, mà còn khiến chính ta trở nên hẹp hòi và giới hạn khả năng kết nối với thế giới đa chiều quanh mình.
Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta chọn hiểu trước khi phán xét?
Thử một lần bước lùi lại một bước. Khi gặp ai đó có lối sống khác mình, hãy tự hỏi: "Mình đã hiểu hết về họ chưa?", "Cuộc sống của họ có thể có những điều mình chưa từng trải qua thì sao?", "Mình có đang nhìn họ bằng con mắt công bằng không?"
Hiểu không có nghĩa là đồng tình. Nhưng hiểu là bước đầu để thôi gán nhãn, để dừng việc nhốt người khác vào cái khuôn mà ta tự vẽ ra.

Một thế giới rộng hơn bắt đầu từ lòng bao dung nhỏ nhất
Chúng ta không thể sống mà không có nhận định, nhưng ta hoàn toàn có thể sống mà không phán xét vội vàng. Một câu nói nhẹ nhàng thay vì mỉa mai, một ánh nhìn thiện cảm thay vì dò xét, một chút kiên nhẫn để lắng nghe thay vì kết luận… Những điều nhỏ bé đó có thể làm nhẹ đi một ngày nặng trĩu với ai đó, và đồng thời làm rộng ra thế giới bên trong chính mình.
Phán xét và định kiến giống như những chiếc bóng vô hình. Chúng theo ta mỗi ngày, in dấu lên cách ta nhìn người khác – và cả cách người khác nhìn ta. Nhưng nếu ta đủ tỉnh táo, đủ mở lòng, ta có thể học cách sống nhẹ hơn, nhìn người sâu hơn. Để rồi dần dần, thay vì là người phán xét, ta trở thành người đồng cảm.